Ποιος κερδίζει από τον τουρισμό;

TO ΝΟΤΟ ΒΟΗΘΑΜΕ ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ Ή ΤΟ ΒΟΡΡΑ;

Κινητικότητα, κατανάλωση, απελευθέρωση των συναλλαγών: για τα διεθνή θεσμικά όργανα ο τουρισμός είναι ένα ισχυρό όχημα παγκοσμιοποίησης. Αλλά όχι μόνο: απ’ ό,τι λέει ο Διεθνής Οργανισμός Τουρισμού (ΔΟΤ), αποτελεί επίσης «βασική κινητήρια δύναμη της κοινωνικο-οικονομικής προόδου». Με αυτά τα λόγια, στην Παγκόσμια Ημέρα του Τουρισμού του 2006, ο ΔΟΤ λάνσαρε μια επικοινωνιακή εκστρατεία με τίτλο: «Ο τουρισμός, πηγή πλουτισμού για τα άτομα, τις οικογένειες, τις κοινότητες και τον κόσμο ολόκληρο». Μέσω αυτής ήθελε να «προαγάγει τη συνειδητοποίηση των θετικών αποτελεσμάτων» που μπορεί να έχει ο τουρισμός: «πλεονεκτήματα οικονομικά, καλύτερη κατανόηση μεταξύ των λαών, απασχόληση στην ύπαιθρο, προστασία του περιβάλλοντος ...». Ξέραμε ήδη το trade, not aid («εμπόριο, όχι βοήθεια»), τώρα μαθαίνουμε και το travel, not aid («ταξίδι, όχι βοήθεια»). Μπορούμε στ’ αλήθεια να συμμεριζόμαστε μια τέτοια ειδυλλιακή θεώρηση των πραγμάτων;

Ο τουρισμός κάνει καλό

Κατά τον ΔΟΤ, ο τουρισμός προσφέρει, πρώτ’ απ’ όλα, μια από τις σπάνιες ευκαιρίες όπου οι παραγωγοί του Νότου μπορούν να πουλήσουνε στους καταναλωτές του Βορρά, γιατί στηρίζεται σε πολιτιστικούς και φυσικούς πόρους που συχνά αποτελούν και το μόνο ενεργητικό των φτωχών χωρών. Έπειτα, παρέχει στις πιο περιθωριοποιημένες ομάδες του πληθυσμού μια ευκαιρία να συμμετάσχουν στην οικονομική δραστηριότητα. Το ότι κυκλοφορούν στη χώρα καταναλωτές με υψηλή αγοραστική δύναμη, ευνοεί τις εμπορικές επαφές με μικρούς ξενοδόχους ή με τους τοπικούς παραγωγούς. Συμβάλλει επίσης στη μείωση των ανισοτήτων των φύλων, διότι μεταξύ των εργαζομένων υπάρχει σημαντική αναλογία γυναικών (70% του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού). Άλλωστε, βοηθάει τον πληθυσμό να συνειδητοποιήσει την ανάγκη διατήρησης του περιβαλλοντικού και περιουσιακού πλούτου. Τέλος, προκαλώντας επαφές μεταξύ εθνικοτήτων, ο τουρισμός «παγκοσμιοποιεί τους κοινωνικούς δεσμούς» και αποτελεί πηγή «πολιτιστικής υπερηφάνειας, ειρήνης και κατανόησης του άλλου, αίσθησης της ιδιοκτησίας και του ελέγχου».

Στα χέρια των πολυεθνικών

Από το ταμπλώ αυτό έχει παραλειφθεί το γεγονός ότι ο τουρισμός είναι πάνω απ’ όλα ένας κλάδος της οικονομίας κυριαρχούμενος από πολυεθνικές, όπως η TUI Travel ή η Accor, διαρθρωμένες σε πλατειές πλανητικές τεχνικο-οικονομικές συμμαχίες. Το 2001, σε μια στρογγυλή τράπεζα του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ), ο Γενικός Γραμματέας της Διεθνούς Ομοσπονδίας των tour-operators ανέλυε το πώς κατανέμεται κατά μέσον όρο το κόστος ενός «πακέτου» διεθνούς τουρισμού που αγοράζει κανείς στο Βέλγιο, τη Γερμανία ή το Ηνωμένο Βασίλειο: κατά μέσο όρο, το 29% παραμένει στη χώρα όπου αγοράστηκε. Το 37% πάει στην αεροπορική εταιρία. Μόνο ένα 34% του «πακέτου» φτάνει στη χώρα προορισμού. Απ’ αυτό όμως πρέπει στη συνέχεια να αφαιρεθούν ορισμένες εισαγωγές αγαθών που ο τουρίστας δεν θέλει να στερηθεί: αναψυκτικά, τρόφιμα, κλιματιστικό, τηλεόραση, ενέργεια ... Και όμως, τα διάφορα πακέτα που προτείνουν οι tour-operators αντιπροσωπεύουν το 80% των ταξιδιών προς τις αναπτυσσόμενες χώρες.
Άλλωστε, η ζωή σε κλειστό κύκλωμα των κλαμπ διακοπών και το καθοδηγούμενο πρόγραμμα των οργανωμένων ταξιδιών, όπου ο χρόνος είναι μετρημένος και τα ψώνια γίνονται με οδηγό, δεν πολυ-ευνοούν τις επαφές με τους πιο μικρούς παραγωγούς.

Πιο πολλά κερδίζει
η χώρα προέλευσης

Ας πάρουμε ένα παράδειγμα με ένα πλήρες πακέτο διακοπών μιας εβδομάδας στην παραλία της Τυνησίας. Αν η τιμή πώλησης για την καλοκαιρινή σαιζόν στον Γάλλο τουρίστα είναι 600 ευρώ, τα 350 ευρώ δεν θα φτάσουν ποτέ στην Τυνησία. Θα καλύψουν τον ΦΠΑ και τα τέλη αερολιμένος στη Γαλλία, το κόστος της κηροζίνης, τις εμπορικές προμήθειες, τα γενικά έξοδα και το κέρδος του πρακτορείου που πουλάει το πακέτο. Από τα υπολειπόμενα 250 ευρώ, που, αφού παρακρατηθούν τα τοπικά τέλη αερολιμένος και ο τοπικός ΦΠΑ, θα πληρωθούν στο ξενοδοχείο-κλαμπ, θα πρέπει στη συνέχεια να αφαιρεθούν οι εισαγωγές και η επάνοδος ενός μέρους των κερδών στον Βορρά. Στο φινάλε, θα μείνουν το πολύ 150 ευρώ για να θρέψουν την τοπική οικονομία.
Άλλο παράδειγμα: ένα πακέτο διακοπών trekking μιας εβδομάδας στον μαροκινό Άτλαντα, το οποίο πουλάει ένα πρακτορείο ταξιδίων στη Γαλλία με πτήση Air France. Από 950 ευρώ, τα 540 δεν φτάνουν στο Μαρόκο. Αντίθετα από την περίπτωση της Τυνησίας, οι συνακόλουθες εισαγωγές είναι χαμηλότερης αξίας, μια και το προϊόν «πεζοπορία» στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά σε εγχώριους πόρους. Όμως, η κατανομή των εσόδων είναι πολύ άνιση. 370 ευρώ θα θρέψουν την οικονομία του Μαρακές (κέρδος του εκεί πρακτορείου, μια νύχτα στο εκεί ξενοδοχείο, μίνι-λεωφορείο, μεροκάματο του κολαούζου, αγορά εξοπλισμού για την κατασκήνωση) και μόνο 40 ευρώ θα καταλήξουν στους «ντόπιους» (μάγειρος και μουλαράδες). Τελικά, η περιοχή προορισμού εισπράττει λιγότερο από 5% από το ποσό που πλήρωσε ο ταξιδιώτης.
Επομένως, οι περισσότερες χώρες του Νότου πολύ μικρό όφελος αντλούν από τον διεθνή τουρισμό - χωρίς να υπολογίσουμε ότι σημαντικό μερίδιο των εσόδων που απομένουν, το παίρνει συχνά η τοπική οικονομική και πολιτική ολιγαρχία. Από την πλευρά των πλούσιων χωρών, ο κλάδος αυτός χαρακτηρίζεται από υψηλή συγκέντρωση, ενώ η δομή των αγορών στις αναπτυσσόμενες χώρες είναι πολύ κατακερματισμένη. Υπ’ αυτές τις συνθήκες, το πρακτορείο ταξιδίων του Βορρά μπορεί να βάλει τις επιχειρήσεις ορισμένης περιοχής ή περιοχών της ίδιας χώρας σε ανταγωνισμό μεταξύ τους και να καρπωθεί το ίδιο την προστιθέμενη αξία.

Δημοσιεύθηκε στη «Μοντ Ντιπλοματίκ» του Ιουλίου


Μετάφραση: Β.Σ.