Φασισμός: ο μεγάλος εχθρός του ανθρώπου

Η Γκουέρνικα του Πάμπλο Πικάσσο

Του Νίκου Τσούλια

Το είδαμε και αυτό. Εκεί που νομίζαμε ότι η κοινωνία μας είναι κοινωνία προοδευτική, καταγράψαμε ιστορικά την επώαση του «αυγού του φιδιού», κάτι που θεωρούσαμε ότι ανήκε στο παρελθόν, στο σκοτεινό παρελθόν. Και αυτό συνέβη όταν γνωρίζουμε ότι ο φασισμός μαζί με την πείνα και τον πόλεμο είναι οι μεγάλες σκοτεινές όψεις της ανθρωπότητας, είναι η ίδια η έκφραση του σκληρού πυρήνα της βαρβαρότητας και της πλήρους απανθρωποποίησης του ανθρώπου. Ας εξετάσουμε το θέμα μας από μια σκοπιά περισσότερο «ανθρωποκεντρική» και όχι τόσο πολιτική.

Ο φασισμός είναι μια μηχανή θανάτου, μια μηχανή που επιδιώκει την καταστροφή του ανθρώπου. Ιστορικά γεννήθηκε σε περιόδους κρίσης της δημοκρατίας, κρίσης του πολιτισμού. Συνδέθηκε με το αιματοκύλισμα της Ευρώπης και της ανθρωπότητας, θρυμμάτισε την εικόνα της Ευρώπης του διαφωτισμού, της Ευρώπης της δημοκρατίας και των ανοιχτών κοινωνιών. Ο φασισμός δεν είναι πολιτικό ρεύμα, το οποίο εμπλέκεται σε ένα παιχνίδι δημοκρατικής λειτουργίας μιας ελεύθερης κοινωνίας. Μια τέτοια σύλληψη – αν δεν είναι σκόπιμη – προσφέρεται μόνο για αφελείς. Ίσα – ίσα αποσκοπεί ευθέως στην καταστροφή κάθε δημοκρατικού θεσμού και στην υποταγή της κοινωνίας σε ένα ολοκληρωτικό καθεστώς.

Η σημερινή, έστω συγκυριακή, εικόνα της χώρας μας με την κοινοβουλευτική παρουσία φασιστικής κίνησης είναι μια μαύρη σελίδα στην πολιτική ζωή του τόπου μας. Και υπάρχουν ευθύνες, ευθύνες που οφείλονται σε εκείνες τις πολιτικές και σε εκείνα τα κόμματα και σε εκείνους τους πολιτικούς που οδήγησαν το λαό σε απόγνωση και φτώχεια. Αλλά τεράστιες ευθύνες ανήκουν και σε εκείνους που συνέργησαν με την επιλογή τους και την ψήφο τους στην «επώαση του αυγού του φιδιού».

Καμιά μα καμιά αιτιολογία δεν μπορεί να υπάρχει, καμιά αιτιολογία που στηρίχτηκε σε έωλα επιχειρήματα του τύπου: το έκανα για να φύγουν όλοι οι πολιτικοί ή για να τιμωρηθούν παραδειγματικά ή το έκανα για να δοθεί λύση στο πρόβλημα των μεταναστών ή …

Μπορεί να υπάρχει ορθολογική σκέψη που οδηγεί στην καταστροφή του ανθρώπου και στην αποδόμηση της κοινωνίας; Μπορεί να υπάρχει λογική σκέψη ότι ο φασισμός στρέφεται εναντίον των μεταναστών που δήθεν βλάπτουν την ελληνική κοινωνία και όχι εναντίον του ίδιου του ανθρώπου και της δημοκρατικής κοινωνίας; Με ποιο δικαίωμα μπορεί να αποφασίζει μια ομάδα στρατιωτικού τύπου το ποιος έχει δικαίωμα στη ζωή και στην κοινωνία; Από πού μπορεί να αντλεί αυτό το «δικαίωμα»; Αντιλαμβανόμαστε πού οδηγεί μια τέτοια αντίληψη και πρακτική;

Το φασιστικό ρεύμα βάζει μερικά αθώα προγεφυρώματα για να σκαλώσει η σκέψη του ανθρώπου, η σκέψη που δεν έχει καθόλου κριτική χροιά, η σκέψη που έχει έλλειμμα ορθολογισμού. Έτσι γίνεται πάντα. Ο εχθρός, η αιτία θα είναι μια μικρή ομάδα ανθρώπων που εύκολα μπορεί να στοχοποιηθεί. Οι Εβραίοι, γιατί μας πίνουν το αίμα λόγω του ελέγχου που ασκούν στην παγκόσμια οικονομία. Οι κομμουνιστές γιατί θα μάς πάρουν ό,τι έχουμε και δεν έχουμε. Οι ομοφυλόφιλοι γιατί πλήττουν την ηθική μας. Οι Ρομ γιατί μας κλέβουν τα υπάρχοντά μας. Οι Σλάβοι γιατί είναι κατώτερη φυλή. Και ο κύκλος θα διευρύνεται και θα περιλάβει και εμάς μέσα του, όλους εκτός του φασιστικού ρεύματος, μόνο που τότε δεν θα μπορούμε να σταματήσουμε τον κύκλο του θανάτου.

Για όσους αρέσκονται σε μια ψυχολογική ερμηνεία αυτών που ψήφισαν φασιστικό ρεύμα στις πρόσφατες εκλογές, θα πρέπει να πούμε ότι στην καλύτερη περίπτωση η όλη συμπεριφορά μπορεί να εξηγηθεί και από μια σκοπιά συναισθηματικής ανωριμότητας. Συχνά ο άνθρωπος λειτουργώντας υπό το κράτος οργής ή θυμού δεν αφήνει τη λογική σκέψη να έχει τον τελικό λόγο. Θυμίζει τη στάση του ανθρώπου μπροστά στη μαύρη άβυσσο, που όσο την κοιτά τόσο τον τραβάει και τον ρουφάει. Θεωρεί ο άνθρωπος μιας κατάστασης «μαύρης απελπισίας» ότι το κακό κτυπιέται με ένα μεγαλύτερο κακό, ότι μια γενικότερη καταστροφή περιλαμβάνει και αυτούς που προκάλεσαν το κακό που μάς βλάπτει.

Πρόκειται για έναν ανορθολογισμό, για μια αδυναμία κατανόησης της πραγματικότητας, για μια αντίληψη που οδηγεί σε αδιέξοδο. Θέλω να πιστεύω ότι όσοι στήριξαν αφελώς το φασιστικό ρεύμα στη χώρα μας κάποια στιγμή θα αναλογιστούν το μεγάλο λάθος τους, θα παραδεχτούν, έστω σιωπηλά, ότι είναι μια μαύρη σελίδα στη ζωή τους, θα κατανοήσουν ότι η λογική σκέψη είναι εκείνη που μπορεί να καθοδηγεί τον άνθρωπο σε όλες τις φάσεις της ζωής του, ότι η λογική δεν είναι μια λειτουργία του ανθρώπου για τις ήρεμες ή τις συνηθισμένες πλευρές της ζωής μας, είναι οδηγητικό νήμα για κάθε απόφαση της ζωής μας, για κάθε ανάσα της ζωής μας, γιατί η λογική κάνει τον άνθρωπο άνθρωπο και τίποτα άλλο.

Είναι όμως φοβερό. Η ιστορία δεν μάς διδάσκει. Και δεν μάς διδάσκει όχι γιατί φταίει η ιστορία, αλλά γιατί δεν θέλουμε να κατανοήσουμε την ιστορία, δεν θέλουμε να μελετήσουμε τους βασικούς κανόνες της. Αλλά σε αυτή την περίπτωση το θύμα θα είναι ο άνθρωπος και η αιτία της δυστυχίας του δεν θα προέρχεται από κάποιο υπερφυσικό πεδίο αλλά θα είναι απόρροια των δικών του επιλογών και κυρίως θα είναι η αδυναμία του να σκεφτεί λογικά. Το μεγαλειώδες σύνθημα “ποτέ πια πόλεμος, ποτέ πια φασισμός” δεν είναι μια υπόθεση του παρελθόντος, είναι η διαρκής αγωνία του ανθρώπου για ειρήνη και ελευθερία, για την κατάκτηση μιας δίκαιης κοινωνίας, για τη δημιουργία ενός φωτεινού μέλλοντος.